Да 80-годдзя вызвалення вязняў лагера смерці «Азарычы»
- Апублікавана 19.03.2024 09:36
У сакавіку 1944 г.адбылася адна з самых трагічных падзей Вялікай Айчыннай вайны на беларускай зямлі – былі створаны тры канцэнтрацыйных лагеры, якія атрымалі пасля агульную назву лагер смерці «Азарычы».
Рыхтуючыся да глухой абароне, ваеннае фашысцкае камандаванне прыняло рашэнне стварыць на пярэднім краі абароны жывы заслон з грамадзянскага насельніцтва-сетка канцлагераў, якія сталі б прыкрыццём пры іх адступленні і надоўга затармазілі б наступ савецкіх войскаў.
За калючы дрот было сагнана каля 50 тысяч мірных жыхароў з Гомельскай і Магілёўскай абласцей Беларусі, Смаленскай, Бранскай і Арлоўскай абласцей Расіі. «Гэтыя лагеры размяшчаліся: першы - на балоце ля пасёлка Дзерць; другі – за 2 км на паўночны захад ад мястэчка Азарычы, у рэдкім сасновым лесе; трэці-на балоце за 2 км на захад ад вёскі Падасіннік, – апісвае ў сваіх успамінах жорсткую геаграфію канцлагераў генерал Павел Батаў. - Лагеры ўяўлялі сабой адкрытую плошчу, абнесеную калючым дротам. Подступы да іх гітлераўцы замініравалі. Ніякіх пабудоў, нават лёгкага палявога тыпу-буданоў, зямлянак – не было. Жанчыны, дзеці, старыя, знаходзячыся ў такіх нечалавечых умовах, штодня паміралі сотнямі».
На вышках кругласутачна дзяжурылі салдаты, якія стралялі без папярэджання ў парушаючых забароны. Не дазвалялася хаваць мёртвых, трупы першыя дні проста складалі самі вязні ў адно месца. Калі ў іх не засталося сіл, нежывыя целы ляжалі па ўсім лагеры.
«Па перыметры драцяной загароды стаялі вышкі з аховай. У тых, хто падышоў да дроту або спрабаваў распаліць вогнішча стралялі, – успамінае вязень лагера «Азарычы» Міхаіл Гірыловіч, – чуліся кулямётныя чэргі, стрэлы гармат, разрывы снарадаў. У адну з начэй прайшоў багаты снегапад, а раніцай вачам прадставілася вельмі шмат снежных узгорачкаў. Мы здагадаліся, што гэта былі памерлыя людзі».
Аднойчы гітлераўскія ахоўнікі прывезлі машыну з хлебам. Машына пад'ехала да лагера. Хлеб пачалі скідаць на зямлю. Вязняў папярэдзілі, што за спробу самавольнага завалодання булкай хлеба, яны будуць расстраляныя. Браць хлеб можна пасля ад'езду машыны. Раскідаўшы хлеб ля драцяной агароджы, немцы з'ехалі і тады шматтысячны галодны натоўп дзяцей, жанчын і старых кінуўся да хлеба. Было мноства выбухаў. Мёртвыя і скалечаныя целы засталіся ў дроту.
Больш за тое, фашысты планавалі заразіць байцоў Чырвонай Арміі сыпным тыфам. Здаровых вязняў нямецкія лекары заражалі тыфам з дапамогай вакцынацыі. Для ўзмацнення эфекту немцы звозілі хворых тыфам у лагеры з навакольных бальніц і вёсак. Людзі, таксама, заражаліся самі, уступаючы ў кантакт з хворымі.
Канцлагер, які праіснаваў усяго 10 дзён, забраў жыцці больш за 20 тысяч мірных жыхароў. Сярэдняя працягласць жыцця людзей у лагеры смерці «Азарычы» складала трое сутак.
У ноч з 18 на 19 сакавіка, войскі 65-й арміі 1-га Беларускага фронту вызвалілі з трох лагераў каля пасёлка Азарычы 33480 чалавек. З іх 15960 – амаль палова-дзеці ва ўзросце да 13 гадоў. Астатнія-жанчыны і старыя. Па загадзе камандуючага 1-м Беларускім фронтам генерала арміі к.к. Ракасоўскага для выратавання вязняў было разгорнута 25 ваенна-палявых шпіталяў. Тысячы чалавек былі выратаваны ад немінучай гібелі.
Сёння памяць аб жахлівых злачынствах гітлераўцаў захоўваецца ў Музеі лагера смерці Азарычы. Тут больш за тысячу экспанатаў: фатаграфіі тых, хто выжыў, зробленыя нашымі салдатамі-вызваліцелямі, пісьмовыя і аудиовоспоминания і сведчанні. Дакладныя сведчанні тых, хто выжыў падрабязна апісваюць пакуты і знявагі, якія былі штодзённасцю ў лагеры «Азарычы». Амаль у кожнай гісторыі паўтараюцца адны і тыя ж словы: «вакол трупы», «маленькая сястра памерла ад тыфу», «вельмі хочацца піць», «жудасна холадна, мучыць голад», «такое немагчыма забыць і дараваць».
Мы не можам забыць пра тое, што адбылося, і павінны назаўсёды захаваць гэтую гісторыю ў нашых сэрцах і памяці, каб такія страшныя злачынствы ніколі не паўтараліся. Гэта наш маральны і гістарычны абавязак перад памяццю загінуўшых.
Дацэнт кафедры «Філасофія, Гісторыя і паліталогія» л. с. Скрабіна,
студэнты Е. Века, У. Грэк (ПС-21)
Нашли ошибку? Выделите ее и нажмите Ctrl-Enter