ТРАГЕДЫЯ ВЁСКІ ХАТЫНЬ
- Апублікавана 22.03.2024 06:21
Вёску Хатынь сёння не знойдзеш ні на адной геаграфічнай карце. 22 сакавіка 1943 года карнікі сцерлі яе з твару зямлі разам са старымі, жанчынамі, дзецьмі.
Спакойна чытаць рассакрэчаныя КДБ дакументы аб знішчэнні вёскі, якія захоўваюцца ў Нацыянальным архіве, немагчыма: дзённікавыя запісы партызан, спісы параненых і загінулых падчас бою, акт аб спаленні Хатыні, вытрымкі са справаздач саміх карнікаў, успаміны і прызнанні жандараў, абвінавачаных, пацярпелых і сведак.
З матэрыялаў КДБ вядома, што Хатынь спальвалі не толькі немцы, там быў і ўкраінскі ўзвод. Аперацыяй кіраваў камандзір 118-га паліцэйскага ахоўнага батальёна, маёр ахоўнай паліцыі Эрых Кернер.
21 сакавіка 1943 года ў Хатыні заначавалі партызаны з партызанскай брыгады «дзядзькі Васі» (Васіля Варанянскага). Раніцай 22 сакавіка яны сышлі ў бок Плешчаніц. Адначасова з Плешчаніц ім насустрач у напрамку Лагойска выехала легкавая аўтамашына ў суправаджэнні двух грузавікоў з карнікамі з 118-га батальёна шуцшманшафта 201-й нямецкай ахоўнай дывізіі. У завязаным баі былі забітыя гаўптман шуцпаліцыі Вельке і трое ўкраінскіх паліцэйскіх, а таксама двое паліцэйскіх параненыя. Гітлераўцы былі раз'юшаныя гібеллю Ханса Вельке, які ў 1936 годзе стаў чэмпіёнам Алімпійскіх гульняў у штурханні ядра і быў асабіста знаёмы з Гітлерам. Яны сталі прачэсваць лес у пошуках партызан і ў другой палове дня 22 сакавіка 1943 года акружылі вёску Хатынь.
Па загадзе Эрыха Кернера і пад непасрэдным кіраўніцтвам васюры паліцэйскія сагналі ўсё насельніцтва Хатыні ў калгасны хлеў і замкнулі ў ім. Тых, хто спрабаваў уцячы, забівалі на месцы. Хлеў абклалі саломай, аблілі бензінам, і перакладчык-паліцэйскі Лукавіч падпаліў яго. Драўляны хлеў хутка загарэўся. Пад напорам дзясяткаў чалавечых целаў не вытрымалі і паваліліся дзверы. У падпаленай вопратцы, ахопленыя жахам, задыхаючыся, людзі кінуліся бегчы; але тых, хто вырываўся з полымя, расстрэльвалі з кулямётаў, аўтаматаў і вінтовак. Загад адкрыць агонь аддалі Кернер, Смоўскі і Васюра. Стральба спынілася толькі тады, калі заціхлі крыкі і стогны, і пакуль не абваліўся дах хлява.
У агні згарэлі 149 жыхароў вёскі, з іх 75 дзяцей малодшай 16 гадоў. Выратавацца тады ўдалося двум дзяўчатам-Марыі Фёдаравіч і Юліі Клімовіч, якія цудам змаглі выбрацца з палаючага хлява і дапаўзці да лесу, дзе іх падабралі жыхары вёскі Хварасцені. Пазней і гэтая вёска была спалена акупантамі, абедзве дзяўчыны загінулі.
З дарослых жыхароў вёскі выжыў толькі 56-гадовы вясковы каваль Іосіф Іосіфавіч Камінскі. Абгарэлы і паранены, ён прыйшоў у прытомнасць толькі позна ўначы, калі карныя атрады пакінулі вёску. Яму давялося перажыць яшчэ адзін цяжкі ўдар. Сярод трупаў аднавяскоўцаў ён знайшоў свайго сына Адама. Хлопчык быў смяротна паранены ў жывот, атрымаў моцныя апёкі. Ён памёр на руках у бацькі. Іосіф Камінскі з сынам Адамам паслужылі прататыпамі знакамітага помніка мемарыяльнага комплексу.
З дзяцей, якія знаходзіліся ў хляве, сямігадовы Віктар Жалабковіч і дванаццацігадовы Антон Бараноўскі засталіся ў жывых. Віця схаваўся пад целам сваёй маці, якая прыкрыла сына сабой. Дзіця, параненае ў руку, праляжала пад трупам маці да сыходу карнікаў з вёскі. Антон Бараноўскі быў паранены ў нагу куляй, і эсэсаўцы прынялі яго за мёртвага. Абгарэлых, зраненых дзяцей падабралі і выходзілі жыхары суседніх вёсак.
Хатынь атрымала другое жыццё, пасмяротнае. Паўстала з попелу непакоранай, незламанай. З моманту адкрыцця ў 1969 годзе мемарыяльнага комплексу «Хатынь» гэтая беларуская вёска стала сімвалам чалавечага смутку і жудасным прыкладам таго, што ж такое фашызм на самай справе. Хатынь стала сімвалам пакут і мужнасці безабароннага мірнага насельніцтва, які перанёс жахі вайны, горкай памяццю ўсім беларускім вёскам, сцёртым з твару зямлі фашыстамі.
Доцент кафедры «Философия,
история и политология» Скрябина Л. С.